Yeryüzünde yaklaşık 24 milyon kişiye bulaşan, 820 bini aşkın insanı öldüren corona virüs salgınında, bilim insanları aşı ve diğer tedaviler için zamanla yarışıyor.
Bugüne kadar yapılan çalışmalarda bazı ekipler yeni ilaçlar üzerinde çalışırken, bazıları da başka hastalıkların tedavisi için geliştirilmiş ilaçları Covid-19 için kullanmayı deniyor.
ABD’de yayımlanan New York Times gazetesi daha önce 16 tedavi yöntemini farklı kategorilere ayırıp incelemişti. İngiltere’de yayımlanan Guardian gazetesi de “Covid-19 için en fazla umut vaat eden 6 ilaç” başlığı altında remdesivir, deksametazon, plazma transferi, interferon beta, tocilizumab ve tansiyon ilaçlarına yer verdi.
Sky News kanalı ise, İngiliz uzmanların virüsü virüsü öldürme kapasitesine sahip bir maddenin keşfedildiğini bildiriyor. Deborah Haynes imzalı habere göre, İngilterenin askeri kurumu Savunma Bilimi ve Teknoloji Laboratuvarı’ndaki bilim insanları, sinek ilaçlarında bulunan Citriodiol maddesinin Covid-19 virüsünü yok etmeyi başardığını tespit etti.
Okaliptüsten elde edilen Citriodiol maddesi, halihazırda İngiliz ordusu tarafından depolanıyor. Sky News haberinde ayrıca, sinek ilacının tek başına kullanılmasının virüse etki etmeyeceği de belirtildi.
YAYGIN ŞEKİLDE KULLANILAN TEDAVİ YÖNTEMLERİ
Yüzüstü yatırma: Covid-19 hastaları yüzüstü yatırıldığında daha rahat nefes alıyor. Bu yöntem salgının başından beri dünya genelindeki hastanelerde uygulanıyor. Bazı hastalar bu sayede solunum cihazına ihtiyaç duymuyor.
Solunum cihazı: Ölümcül solunum yolları hastalıklarında solunum cihazından destek alabilmek hayati öneme sahip. Bazı hastalar burunlarına bağlanan oksijen tüpleriyle destek alırken, bazılarına solunum yollarından geçen borular takıldı.
UMUT VAADEDEN TEDAVİLER
Remdesivir
Remdesivir, ABD’de corona virüs için acil kullanım izni alan ilk ilaç oldu. Hindistan ve Singapur’da da bu ilaca acil kullanım izni verildi. Avrupa Birliği, Japonya ve Avusturya’da da ağır semptom gösteren hastalarda kullanılması için onay verildi.
Amerikan ilaç şirketi Gilead Sciences tarafından üretilen Remdesivir pahalı bir ilaç. Ebola ve Hepatit C’ye karşı kullanılması için test edilen fakat beklenen sonuçları vermeyen ilaç, Covid-19 hastalarında kullanıldığında hastanede kalma süresini ortalama 15 günden 11’e düşürmüştü.
İlaca dair ilk sonuçlarda ölüm oranında bir değişim yaratmadığı görülse de, Temmuz’da geriye dönük olarak açıklanan sonuçlar, durumu en kötü olan hasta grubunda ölüm oranını azaltabileceğine işaret ediyor.
Deksametazon
Bu ucuz ve kolay erişilebilen steroidin çeşitli bağışıklık sistemi tepkilerine yol açtığı önceden biliniyordu.
Doktorlar bu ilacı alerji, astım ve enflamasyon tedavisinde kullanıyordu. Haziran ayında Covid-19’dan ölüm oranlarını azalttığı tespit edilen ilk ilaç oldu.
Oxford Üniversitesi tarafından yapılan ve İngiltere çapında 6 binden fazla kişinin katıldığı araştırmada, Deksametazon sayesinde solunum cihazına bağlı hastalarda ölüm oranının üçte bir, oksijen desteği alan hastalarda da beşte bir azaldığı görüldü.
Ancak Covid-19’un ilk aşamalarında kullanılması durumunda hastalara faydadan çok zarar verme ihtimali de bulunuyor. Bu yüzden ilacın solunum yardımı alan kişilerde kullanılması tavsiye ediliyor.
DAHA FAZLA TEST EDİLMESİ GEREKEN TEDAVİLER
Plazma transferi
Doktorlar yüz yıl önce grip hastalarına, gripten iyileşmiş kişilerden alınan plazmaları transfer ettiğinde daha kolay iyileştiklerini fark etmişti.
Şimdi de iyileşmiş Covid-19 hastalarının kanından alınan ve virüse karşı antikor içeren plazmanın corona virüse karşı kullanımı deneniyor.
ABD’de Başkan Donald Trump, plazma transferi için acil kullanım izni verildiğini açıkladı.
Plazma transferi başka hastalıkların tedavisinde kullanılsa da uzmanlar henüz bu yöntemin hangi hastalarda ne kadar işe yaradığı konusunda yeterli bilgi bulunmadığını söylüyor.
İnterferonlar
Hücrelerimiz virüse karşı doğal bir tepki olarak interferon molekülleri üretir. Bunların sentetik versiyonlarını enjekte etmek, bazı bağışıklık sistemi hastalıklarında standart bir tedavi yöntemi olarak uygulanıyor.
Fareler ve hücrelerde yapılan ilk çalışmalar, bunun Covid-19 hastalarına da yardımcı olabileceğini gösteriyor. Bu moleküllerin hasta olmayan kişilerin hastalanmasını önlediğine dair bulgular da var.
İngiltere’deki Southampton Üniversitesi’nde yapılan bir araştırmada, MS tedavisinde inhalatörle kullanılan interferon beta ilacının Covid-19’a karşı da etkili olabileceğine dair bulgulara ulaşıldı.
9 hastanede 101 hasta ile yapılan araştırmada, bu ilacı alanların hastaneden daha erken tahliye olduğu ve iyileşme ihtimallerinin arttığı görüldü. Ancak araştırmanın sonuçları tümüyle yayımlanmadı ve daha büyük çaplı denemeler yapılması gerekiyor.
Sitokin inhibitörleri
İnsan bedeni hastalıklarla mücadele etmek için sitokin üretir. Fakat bunun fazla üretilmesi durumunda bağışıklık sistemi çok büyük tepkiler verip bedenin zarar görmesine yol açabilir. Araştırmacılar, sitokin fırtınası da denen bu olaya karşı ilaçlar geliştiriyor.
Farklı şekillerde çalışan tocilizumab, sarilumab ve anakinra gibi ilaçlar bazı deneylerde küçük faydalar gösterirken bazı deneylerde de başarısız oldu. Sarilumab temelli Kevzara’yı geliştiren Regeneron ilaç şirketi son olarak ilacın 3. aşama testlerinin başarısız olduğunu açıkladı.
Tocilizumab
Bazı anti-enflamatuar ilaçların da Covid-19 tedavisinde yararlı olup olmayacağı araştırılıyor. Corona virüs bağışıklık sistemine saldırıyor ve bu enflamasyona yol açıyor.
İltihaplı romatizma tedavisinde kullanılan Tocilizumab, enflamasyona yol açan IL-6 proteinini bloke ediyor.
İtalya’da Mart ayında salgın döneminde bu ilaçla tedavi edilen Covid hastalarında solunum cihazına bağlanma veya ölüm oranının azaldığı görüldü. Ancak bu küçük çaplı ve gözleme dayalı bir araştırmaydı. Oxford Üniversitesi’nde yapılan corona virüs tedavisi araştırmalarında da bu ilaç deneniyor.
ACEİ VEYA ARB TANSİYON İLAÇLARI
İngiltere’deki East Anglia Üniversitesi’nde yapılan bir araştırmada, yüksek tansiyon sorunu olan ve anjiotensin-konverting enzim inhibitörleri (ACEi) veya anjiyotensin reseptör blokerleri (ARB) kullanan hastaların Covid-19’dan dolayı ağır hastalık ve ölüm riskinin daha düşük olduğu görüldü.
Ancak uzmanlar bu ilaçların, tansiyon hastası olmayıp da corona virüse yakalanan kişilerde de işe yaradığı sonucunu çıkarmamak gerektiğini söylüyor.
Favipiravir: Virüslerin çoğalmasını engellemeyi hedefleyen bu ilacın corona virüsü solunum yollarından atabileceği düşünülüyor.
EIDD-2801: Gribe karşı geliştirilen bu ilaç hücre ve hayvan deneylerini başarıyla geçti. Ridgeback Biotherapeutics tarafından geliştirilen ilacın birinci faz testlerinin ardından üç ayrı ikinci faz testi yürütülüyor.
Recombinant ACE-2: Virüsler hücrelere ACE-2 reseptörüne tutunarak giriyor. Bilim insanlarının geliştirdiği sahte ACE-2 reseptörleri, birer tuzak gibi virüsleri kendine çekerek hücrelerin zarar görmemesini hedefliyor. İlaç hücre testlerinde başarı gösterdi.
Monoklonal antikorlar: Plazmalarda virüse saldırabilen antikorların yanı sıra bir işe yaramayan antikorlar da transfer ediliyor. Bilim insanları daha etkin bir tedavi için sadece Covid-19’a karşı en güçlü antikorları laboratuvarda üretip hastalara enjekte etmeyi planlıyor. Bunun için ilk güvenlik testleri kısa süre önce başladı. İlkinin ardından birkaç test daha yapılması gerekiyor.
Cytosorb: Kandaki sitokinleri filtreleyen bir kartuş olan Cytosorb, sitokin fırtınalarını engellemeyi hedefliyor. Bu makine, bağlandığı hastanın kanını 24 saatte 70 kere temizleyebiliyor. ABD’de kullanımı için acil izin çıkarılan bu makinanın Mart ayında kötü durumdaki onlarca hastaya iyi geldiği görülmüştü. Makineyle ilgili deneyler devam ediyor.
Kök hücreler: Bazı kök hücre türleri anti-enflamatuar (yangı önleyici) moleküller salabiliyor. Bilim insanları son yıllarda bu molekülleri sitokin fırtınasına karşı kullanmanın yollarını arıyordu. Geçmişte bu deneyler başarısızlıkla sonuçlansa da Covid-19 tedavisi için bir kere daha deneniyor.
Kan sulandırıcılar: Corona virüs damarların iç yüzeylerindeki hücrelerin içine girebiliyor. Bu durum da damarlarda felce yol açan pıhtıların oluşmasına yol açabiliyor.
Kalp hastalıklarında ve pıhtı oluşmasını önlemek için kullanılan kan sulandırıcılar bazı doktorlar tarafından Covid-19 hastalarında da pıhtıya karşı kullanılıyor. Bunun etkinliği hakkında araştırmalar sürüyor.
