Türkiye’de evlerin vazgeçilmezi olan ayçiçek yağındaki fiyat artışı, son günlerde Türkiye gündeminden düşmüyor. Artışın hem yurt içi hem yurt dışı kaynaklı nedenleri bulunuyor.
Sözcü’den Emre Deveci‘nin haberine göre, hem TÜİK fiyatları hem yurt dışı piyasalardaki fiyatlar hem de uzmanların işaret ettiği pandemi ve iklim değişikliği kaynaklı sorunlar, ayçiçek yağı fiyatlarında artışın önümüzdeki dönemde de sürebileceğine işaret ediyor. Türkiye’nin bu üründe ithalata bağımlılığı da fiyat artışlarının temel nedeni olarak öne çıkıyor.
1- TÜİK’E GÖRE BİR YILLIK FİYAT ARTIŞI YÜZDE 48
TÜİK verilerine göre, ayçiçek yağının bir kilogramı, Aralık 2019 ile Aralık 2020 arasındaki son bir yılda tam yüzde 48 artışla 16 TL’yi aştı. Sadece aralık ayındaki artış yüzde 6,4 oldu. Ham madde fiyatlarındaki artışa dikkat çeken sektör temsilcileri, önümüzdeki dönemde ayçiçek yağında yeni artışlar bekliyor. Nitekim, bugün açıklanan tarım ürünleri üretici fiyatları verileri de bu duruma işaret ediyor.
TÜİK verilerine göre, ayçiçeğin kilogram fiyatı son bir yılda yüzde 52,3 arttı. Tüketici enflasyonunu gecikmeli olarak etkileyen yurt içi üretici fiyatlarına bakıldığında, “bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağlar” sektöründe son bir yıllık fiyat artışının yüzde 63,3 olduğu görülüyor. Bu durum, yağ fiyatlarının önümüzdeki dönemde artacağına işaret ediyor.
2- DÜNYADA AYÇİÇEK YAĞI FİYATI ARTIYOR
Bir ürünün dolar cinsinden ithalat fiyatı değişmese de Türkiye’de TL’nin döviz kurları karşısındaki değer kaybı nedeniyle yüksek oranlı zamlar gündeme geliyor. Ancak Türkiye’nin ithalata bağımlı olduğu bitkisel yağların dolar cinsinden küresel fiyatı da son dönemde hızlı artış kaydetti. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü verilerine göre, dolar cinsinden hesaplanan bitkisel yağ fiyatları endeksi Aralık 2019-Aralık 2020 döneminde yüzde 25,7 arttı. Dünyada pandemi etkisiyle mayısta dibe vuran bitkisel yağ fiyatları, daha sonra çok hızlı artış kaydetti.
Nitekim, IMF verilerine göre de, Kasım 2019’da küresel ölçekte 912 dolar olan ayçiçeği yağının ton fiyatı, Kasım 2020’de 1348 dolara yükseldi. Yıllık artış dolar cinsinden yüzde 47,8 oldu. Türkiye’nin ayçiçek yağında ithalata bağımlı olduğu ve dolar cinsinden fiyat artışına bir de 2020’de dolar/TL kurundaki yüzde 25’lik artış eklendiği düşünüldüğünde, fiyatların önümüzdeki dönem daha da artabileceğini öngörmek zor değil.
3.TÜRKİYE DÜNYADA EN FAZLA AYÇİÇEK İTHAL EDEN ÜLKE
Türkiye ayçiçeğinde dışa bağımlı bir ülke. Bu nedenle, dünyadaki ayçiçek ve ayçiçek yağı fiyatlarındaki değişimler, Türkiye’deki fiyatları da doğrudan etkiliyor. Ayçiçekte dışa bağımlılık çok yüksek. Öyle ki, resmi verilere göre Türkiye, dünyada en çok ayçiçeği ithal eden ülke konumunda. Tarım ve Orman Bakanlığı’nın Aralık 2020 tarihli ‘Ürün Masaları Ayçiçeği Bülteni’ verilerine göre, Türkiye dünyada ayçiçeği ithalatında yüzde 37’lik payla ilk sırada.
Ticaret Bakanlığı‘nın 2019 yılı Ayçiçeği Raporu’na göre, 2019’da Türkiye’nin yıllık ayçiçek yağı tüketimi 1 milyon 170 bin ton. Buna 490 bin ton da ihracat eklendiğinde ortaya 1 milyon 660 bin tonluk ihtiyaç çıkıyor. Ancak Türkiye’nin üretimi 1 milyon 104 bin seviyesinde. Kalan 560 bin tonluk açık, ithalatla gideriliyor.
Ayçiçekte dışa bağımlı olan Türkiye, ayçiçek yağını da ithal etmek zorunda kalıyor. Bu durumda fiyatlar da hem döviz kurlarından hem de yurt dışı fiyat dalgalanmalarından doğrudan etkileniyor.
YÜZDE 20 DAHA ZAM YOLDA
Bitkisel Yağ Sanayicileri Derneği Başkanı Tahir Büyükhelvacıgil, “Tüketicilerimizin şunu bilmesi lazım. Burada fiyatı artıran yağ sanayicileri değil. Hammadde fiyatı arttığı için nihai ürün fiyatı yükseliyor. Üstelik ham madde fiyatındaki son artış henüz raflara yansımadı. Tahmin ediyorum yağ fiyatı yüzde 20 civarında artar” dedi.
KURAKLIK VE PANDEMİ ETKİLİYOR
Tarım ve Orman Bakanlığı’nın raporunda, dünyada pandemi döneminde ayçiçek yağı tüketiminin rekor seviyeye yükseldiği ancak kuraklık nedeniyle üretimde öne çıkan Rusya, Ukrayna ve Moldova gibi ülkelerde kuraklık nedeniyle üretimin azaldığı, dünya genelinde üretimdeki düşüşün yüzde 10’u bulduğu belirtiliyor.
Talep artarken arzın azalması fiyatları da yükseltiyor. Buna bir de üretici ülkelerin ihracat kısıtlamaları ve son dönemde artan talep eklenince fiyatlarda çok sert yükselişler görülüyor.
