Kişilerin yaptıkları işin anlamını ve amacını kaybetmeleri, hizmet verdikleri insanlarla ilgilenememeleri, aşırı stres ve tatminsizlik yüzünden ruhsal olarak işlerine olan motivasyonlarını kaybetmeleri durumuna tükenmişlik adını veriyoruz.
Tükenmişlik, kişinin uzun dönemli stres, fiziksel/duygusal/zihinsel zorlanmalar karşısında işinden, ilişkilerinden kopma sürecine girmesidir. Özellikle insanlarla birebir iletişimde bulunulması gereken hizmet sektörlerinde kendini gösteren bir sorundur.
Tükenmişlik Sendromunun Evreleri
Tükenmişlikte dört evre göze çarpar;
İlk evrede, kişi çok heyecanlı, motive ve isteklidir. Kariyer planları yapar ve var gücüyle çalışır.
İkinci evrede, istek ve mutluluk azalır. Mesleğini yaparken karşılaştığı ufak tefek sorunlardan bile büyük rahatsızlıklar duyar. Mesleğinden yavaş yavaş tatmin olamaya başlar. Yorgunluk hisseder.
Üçüncü evrede, sistemdeki çarpıklıkların düzelmeyeceği, insanların değişmeyeceği inancı gelişir. Bunun sonucunda kişi ya başa çıkmaya yönelik yeni stratejiler geliştirir ya da pasif agresif tutumlarla işi yokuşa sürme, direnç gösterme ve kendini işten çekme gibi davranışlara başvurur.
Dördüncü evredeyse, derin bir inançsızlık, kuruma ve mesleğe karşı sevginin ve ilginin azalması ve umutsuzluk baş gösterir. Artık sadece maddi ve sosyal güvence zorunluluğundan dolayı çalışır. Kişisel başarısı düşer. Sosyal çekilme durumu yaşanır.
Tükenmişliğin Kişisel Nedenleri
Kişilik Özellikleri ve Beklentiler
- Otoriter tutum
- Belirsizliğe toleransın düşük olması
- Dış denetim odaklılık
- Yüksek başarı ihtiyacı
- Öğrenilmiş çaresizlik
- Öz yeterlilik
- Psikolojik dayanıklılık
Demografik Unsurlar
- Yaş
- Medeni durum
- Çocuk sayısı
- Cinsiyet
- Eğitim durumu
- Çalışma süresi
Tükenmişliğin Kurumsal Nedenleri
- Rol çatışması
- Rol belirsizliği
- Geç/erken terfi
- Aşırı sorumluluk
- Kişilerarası ilişkiler
- Sosyal destek yokluğu
Tükenmişlikte Neler Görülür?
Fiziksel Belirtiler
- Yorgunluk
- Bitkin hissetme
- Enerji kaybı
- Fiziksel hastalıklardan kurtulamam
- Hasta hissetme
- Geçmeyen soğuk algınlığı
- Mide barsak sorunları
- Kalp damar hastalığı
- Hipertansiyon eğilimi
- Baş ağrısı
- Kiloda artış/ azalış
- Uykusuzluk/aşırı uyku
- Solunum güçlüğü
- İştah azalması ve kilo kaybı
Davranışsal Belirtiler
- Daha az başarı için çok çalışma (algılanan / gerçek)
- İşe geç gelme ve erken çıkma
- İşe erken gelme ve geç çıkma
- İzinsiz olarak ya da rapor alarak işe gelmeme, işi bırakma eğilimi.
- Mesleki motivasyonun azalması.
- Kuruma yöneticilere olan güvenin azalması.
- Kurumsal aidiyetin düşmesi
- Eve iş götürme
- Kararları vermekte güçlük
- Alışılmış davranış biçimlerinde önemli değişiklik
- En iyi olanı değil, garanti olanı seçmek
- İş ve iş dışındaki ilişkilerde bozulma, boşanma, geçimsizlik
- Sigara ve içkide artış
- Duygusal ve cinsel hayatta düşüncesiz davranışlar
- Alışılmıştan daha titiz ve daha fazla çalışma
- Konuşma ya da yazıda belirsizlik ve kopukluk
- Sağlığa aşırı ilgi
- Hareketlerde yavaşlama veya yerinde duramayacak şekilde huzursuzluk
- Kaza ve yaralanmalarda artma.
Psikolojik Belirtiler
- Bir şeylerin yanlış gittiğine dair genel his
- Kızgınlık ve gücenme
- Can sıkıntısı
- Yoğun hayal kırıklığı
- İlgi eksikliği / yokluğu
- Şaşkınlık / kafa karışıklığı
- Boşluk ve anlamsızlık duygusu
- Keyifsizlik
- Güvensizlik ve terk edilmişlik hissi
- Sürekli bir sinirlilik hali, çabuk öfkelenme
- Kişisel hata ve başarısızlıkları sürekli düşünmek
- Dikkat ve konsantrasyon zayıflığı, unutkanlık
- Karar vermede yetersizlik
- Ölüm ve intihar fikirlerinin sık sık tekrarlanması
- Değersizlik, yetersizlik ve suçluluk duyguları
- Umutsuzluk ve keder duyguları
- Kaygı, huzursuzluk, sabırsızlık
- Önemsiz konularda aşırı endişelenme (ilgisizlik)
- Birlikte olunan kimselere aşırı güven (güvensizlik)
- Aşırı hayal kurma
Tükenen Kişi Nasıl Davranışlar Gösterir?
- Eleştirici
- Kızgın
- Karamsar
- Katı
- Önerilere kapalı
- İçe dönük
- İnsanları iten davranışlar gösterir.
Tükenme ile Nasıl Mücadele Edilir?
- Kişinin sorun olduğunu kabul etmesi
- Sorunu çözmek için problem odaklı baş etme yöntemini kullanması
- Zaman yönetimi
- Kendine güven
- “Hayır” diyebilmek
- Alışılmış yaklaşımları değiştirmek.
- Sosyal hayata katılmak
Sosyal Hayatı İhmal Etmemek Önemli
• Görev tanımları açık ve net yapılmalı.
• Düzenli ekip içi toplantıları ile öneriler dinlenmeli.
• Yöneticiler çalışana desteklerini hissettirmeli.
• Hoşgörülü ve adaletli bir yönetim anlayışı sergilenmeli.
• Aşırı mükemmeliyetçi ve kontrolcü tutum varsa değiştirmek için yardım almalı.
• İş dışındaki hayat alanları geliştirilmeli.
• Hobileri olanlar, sosyal ilişkileri zengin kişiler tükenmeye karşı daha korunaklıdır.
• Tatil ve dinlenmeyi es geçmemek gerekir.
• İşyerindeki rutin alışkanlıkları bırakmak gerekir.
• Nefes alma, gevşeme teknikleri, meditasyon yapılmalı.
